This dissertation is a critique of historiography and presents a critical historical reading of leftist political movements of the 1960s and 1970s in Turkey, including both youth and worker movements. It scrutinizes historical narratives and the historical process of the politicization of the period. First, the coup d'état of September 12, 1980, is examined as both a rupture with harsh impacts on leftist politicization, especially on the practices of communication and education, as well as a constructive historiographical moment that sponsored a hegemonic historical narrative under the wave of neoliberalism. The study also analyzes the impact of the military memorandum of March 12, 1971, questioning the supposition that the intervention separated the 1960s from the 1970s. The dissertation analyzes testimonies and other historical narratives that have piled up since the late 1980s to interpret the trends in the remembrance and forgetting of the leftist politicization of the period. Second, after introducing the concept of utopia as a theoretical tool to problematize the discrepancy between historical process and discourse, the dissertation conducts a critical historical reading via a problematized utilization of archival materials. It investigates the communication boom of the 1960s and 1970s – the proliferation of communicative practices and cultural production around leftist movements. It then traces the education boom – the broad concept and manifold practices of education by leftist associations, organizations, and trade unions. These two historical trends and their utopian features such as the sociopolitical encounters of various social segments – which have been forgotten or rendered unimaginable in present narratives – are analyzed.

Bu tez, bir yandan, gençlik ve işçi hareketleri dahil olmak üzere, 1960'lar ve 1970'ler Türkiye'sinde sol hareketlerin yükselen politikleşmesinin tarihsel sürecini, öte yandan süreç üzerine olan tarihsel anlatıları inceleyerek hem bir tarihyazımı eleştirisi hem eleştirel bir tarih okuması yapmayı amaçlamaktadır. İlk olarak, 12 Eylül 1980 darbesi hem sol politikleşme – özellikle iletişim ve eğitim pratikleri – üzerinde yıkıcı etkileri olan bir kopuş anı hem neoliberalizm dalgalarını arkasına alarak hegemonik bir tarih anlatısını destekleyen yapıcı bir tarihyazımı anı olarak incelenmektedir. Bu hegemonik anlatı, geçmişin bazı öğelerini dışlarken, 1960'ları 1970'lerden ayırmakta ve bu ayrımın kırılma noktasını da 12 Mart 1971 askeri muhtırasıyla imlemektedir. Çalışma, 1971 askeri muhtırasının da benzer etkilerini araştırıp müdahalenin 1960'ları 1970'lerden ayırdığı savını sorgulamaktadır. Tezde, daha sonra, dönemin sol politikleşmesinin hatırlanma ve unutulma eğilimlerini yorumlamak üzere, 1980'lerin sonundan beri birikmiş tanıklıklar ve diğer tarihsel anlatılar incelenmektedir. Tez, ütopya kavramını tarihsel süreç ve anlatı arasındaki boşluğu, hatırlanan ile yaşanan arasındaki ayrımı sorunsallaştırmaya yarayacak teorik bir araç olarak sunduktan sonra, arşiv belgelerini kullanarak eleştirel bir tarih okuması gerçekleştirmektedir. Öncelikle, 1960'lar ve 1970'lerde sol politik hareketler çevresinde görülen iletişim pratikleri ve kültürel üretimdeki çoğalmaya denk gelen iletişim patlaması araştırılmaktadır. Daha sonra, sol dernekler, örgütler ve sendikaların genişleyen eğitim algısı ve artan eğitim pratikleri, başka bir deyişle, eğitim patlaması incelenmektedir. Ütopya kavramı, yaşandığı anda mümkün olanın – sol politik hareketler çevresinde gelişen iletişim ve eğitim patlamalarının ya da farklı toplumsal kesimler arasında bu iki tarihsel eğilimin ve politikleşmenin yol açtığı sosyopolitik karşılaşmaların – sonrasında neden hatırlanmadığını ya da hayal edilemez kılındığını anlamaya imkân sağlayacaktır.