OSMANLI İKTİSADİ DÜŞÜNCE TARİHİNDE ORMANLAR

Özet: 

Osmanlı İmparatorluğu’nda 1908 Devrimi’yle birlikte genel olarak doğal kaynaklar, özel olarak ise ormanlar giderek artan bir önemi haiz oldu. Ormanlar, zaten uzun bir süredir uygun bir şekilde idare edilirse hazine için gelir üretebilecek “millî servet”lerden biri olarak görülüyordu. 19. yüzyılda politika yapıcılar tarafından Osmanlı ormanlarının ‘metalaştırılması’, hem liberal hem de milliyetçi düşünürlerin zihinlerinde, ancak ormanları “tabiî servet” olarak algıladıklarında bir anlam ifade ediyordu. Oysa ki, ormanlar, maddî ve manevî bir çok fayda sağlasalar bile, serbestçe işletilmedikleri sürece, yani bir ‘değerleri’ olmadığı zaman, ‘servet’ olarak sınıflandırılamazlar. Osmanlı ormanları, 16. yüzyıldan beri piyasada satılmak üzere yetiştirilen bazı Avrupa ormanlarından farklıydı. Bu minvalde, Osmanlı ormanları, Karl Polanyi’nin, aslında satmak için üretilmeyen ancak öyleymiş gibi muamele gören ‘hayalî metalar’ sınıflandırmasına uygundur. Erken Cumhuriyet döneminde ise, bazı yazarlar Osmanlı ormancılığını iktisadî bir faaliyet olarak görmekte tereddüt ettiler çünkü “millî iktisat”ın kapsamı ve öncelikleri hakkında farklı bir anlayışa sahiplerdi. Bu yazarlar, emsallerinden farklı olarak, ormanları “millî iktisat”ın bir dalı olarak görmediler. Görünüşte “geri” olan bu hareket, Polanyi’nin “çift yönlü hareket” görüşüne uygun olarak, giderek genişleyen ticarileşmeye karşı mücadele eden toplumsal güçler tarafından ormanların daha fazla metalaşmadan geri alınması anlamına geliyordu. Bu sunuşta, 19. yüzyıldan 20. yüzyılın başlarına kadar Osmanlı topraklarında ormancılığın gelişimini, liberal ve milliyetçi fikirler etrafında tartışacağım.

Selçuk Dursun, ODTÜ Tarih Bölümü'nde öğretim üyesidir. ODTÜ, University of Texas-Austin ve Sabancı Üniversitesi’nde eğitim gördü. Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye’nin çevresel (ekolojik) ve iktisadî tarihi üzerine yaptığı çalışmalarda müşterekler, ormanlar, meralar ve balıkçılık gibi doğal kaynakların kullanımını inceledi. Wissenschaftskolleg zu Berlin EUME programında ve Leibniz-Zentrum Moderner Orient (ZMO) araştırma enstitüsünde doktora sonrası misafir araştırmacı olarak bulundu. Osmanlı ve Türkiye çevre ve iktisat tarihi üzerine The History of the Family and New Perspectives on Turkey gibi dergilerde ve aralarında Environmentalism in Central and Southeastern Europe: Historical Perspectives (Lexington Press, 2017) ve The Seeds of Power: Explorations in Ottoman Environmental History (White Horse Press, 2019) gibi kitapların da olduğu çeşitli derlemelerde makaleleri yayınlandı. En son yayını, 17. Uluslararası Mimarlık Sergisi Venedik Bienali Türkiye Pavyonu için hazırlanan Ölçü Olarak Mimarlık projesi içinde yer alan “Göçler ve Ormanlar: Osmanlı’dan Türkiye Cumhuriyeti’ne Orman Kaynaklarının Kullanımı Hakkında Kısa Notlar” adlı çalışmadır.

Zoom linki için: cananblkn@gmail.com