Türkiye’de Akademik Tarihçiliğin “İlk Mübeşşirleri”: M. Fuad Köprülü ve Büyük Anlatısı

Erdem Sönmez

Özet: Türkiye’de tarihçiliğin akademik bir disiplin haline gelmesi ve kurumsallaşması süreçlerinde rol oynayan isimlerin başında Mehmed Fuad Köprülü gelir. Köprülü, Osmanlı-Türk tarihçiliğinin akademik ve profesyonel bir düzlemde icra edilmesine yaptığı önemli katkıların yanı sıra, yaklaşık otuz yıllık meslek hayatı boyunca eşine az rastlanır bir üretimde bulunmuş ve “Türk tarihi”ne ilişkin büyük bir anlatı inşa etmiştir. Türklerin siyasî, edebî ve dinî tarihlerindeki sürekliliklerin ortaya çıkarılması (ve/veya icat edilmesi) üzerinden kurgulanan bu anlatı, okura Türk kültürünün İslam öncesi dönemden bugüne kesintisiz bir süreçte uzanan serencamını verir. Dönemin Türk tarihine ilişkin akademik geçerliliği haiz tek büyük anlatısı olan bu anlatı, inşa edildiği yıllardaki paradigmatik niteliği yanında, bugün de Türkiye’deki akademik ve popüler tarih anlayışlarının şekillenmesinde belirleyici etkiye sahiptir. Bu konuşmada, Köprülü’nün Türk tarihine ilişkin 20. yüzyılın ilk yarısında inşa ettiği büyük anlatı ele alınacaktır. Köprülü’nün söz konusu anlatıyı nasıl bir politik-entelektüel ortamda ve hangi saiklerle inşa ettiği, anlatısının ana hatları ve zaman içerisinde bu anlatıda yaptığı revizyonlar konuşmada üzerinde durulacak temel kalemlerdir.

Özgeçmiş: Erdem Sönmez, genel olarak 19. ve 20. yüzyıllar Osmanlı-Türkiye tarihi; özel olarak da geç Osmanlı ve erken Cumhuriyet dönemi/dönemleri düşünce tarihi, entelektüel akımları, tarihyazımı ve tarihçiliği üzerine çalışıyor. Doktorasını Bilkent Üniversitesi Tarih bölümünde, yüksek lisansını İstanbul Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler bölümünde tamamlayan Sönmez, İngiltere’de School of Oriental and African Studies ve İtalya’da Siena Üniversitesi gibi kurumlarda misafir araştırmacı olarak bulundu. Annales Okulu ve Türkiye’de Tarihyazımı ve Ahmed Rıza: Bir Jön Türk Liderinin Siyasi-Entelektüel Portresi başlıklı iki kitabı bulunan Sönmez’in diğer çalışmaları British Journal of Middle Eastern Studies, Middle Eastern Studies, Kebikeç, Praksis gibi dergilerde ve çeşitli kitap derlemelerinde yayınlanmıştır. Hâlen, Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi Tarih bölümünde görev yapmakta olan Sönmez, şu sıralar Türkiye'de modern tarihçiliğin doğuş sürecine ve Mehmed Fuad Köprülü'nün tarihçiliğine odaklanan bir kitap projesi üzerine çalışıyor.